GŁÓWNE CECHY :

wspólnymi cechami we wszystkich stylach klasycznych są :

SYMETRIA

ZACHOWANIE OPTYCZNEGO PORZĄDKU

UŻYCIE KOLUMN - które podtrzymują (belkowania , łuki , sklepienia)

GDZIE I KIEDY :

REJON MORZA ŚRÓDZIEMNEGO 

od około VI w p.n.e. - III w ne

wpływy wcześniejszych cywilizacji:

trudno uwierzyć , że tak wielki wpływ wywarły liczące 2 ,5 tyś lat - cywilizacje małych państw - miast , rozrzucone we wschodniej części basenu Morza śródziemnego

jednak gdy grecy ujęli w system konstrukcyjny i kompozycyjny architektoniczne tradycje swoich przodków oraz perskich i egipskich sąsiadów - położyli nadal nie naruszone podwaliny pod całą architektura zachodu.

kolumny i belkowania

w VI w p.n.e. - grecy udoskonalili sposób stosowania kolumn i belkowania - wertykalnych podpór dźwigających ciężar poziomych belek

w celu stworzenia budowli o niezrównanej klarowności kompozycji , symetrii i sile wyrazu

ten styl najlepiej symbolizują eleganckie doryckie i jońskie świątynie z V w p.n.e. 

czystość i piękno Partenonu cze Erechtejonu na akropolu w Atenach  - Grecja - wywarły głęboki wpływ na późniejszych architektów - zwłaszcza na architektów w starożytnym rzymie .

wpływy greckie w architekturze epok nastepnych

gdy cesarstwo rzymskie rozrastało się w swiecie śródziemnomorskim  w I i II w p.n.e.  - rzymianie uzywali greckich stylów i greckich architektów

do tworzenia imponujących praktycznych i znakomitych technicznie budowli

jednak nie tylko naśladowali

wprowadzili nowe materiały budowlane np. cement

wznosili budynki o wiekszej skali

dodali krzywizny - łuk , sklepienie , kopułę

po prostych linniach architektury - podpory i belkowania - które do perfekcji opanowali grecy

wielkie ambicje

rzymianie poszerzyli znacznie kategorię wznoszonych ówcześnie budowli publicznych

podobnie jak w przypadku świątyń i teatrów

połączyli klasyczne style z biegłościa inżynieryjną

aby budować:

akwedukty

mosty

pałace

bazyliki

termy

kanały ściekowe

z których wiele przetrwało do dziś .

czyniąc to pozostawili potomności bogaty słownik architektoniczny , do którego odwołujemy sie zawsze gdy w naszym krajobrazie dostrzegamy 

symetrię

porządek

piekno

Add Description here

PORZĄDKI KLASYCZNE:

DORYCKI

JOŃSKI

KORYNCKI

są to trzy systemy konstrukcyjne - stosujące podporę i belkowanie

używano ich i rozwijano w architekturze od epoki klasycznej do dziś . 

razem z rzymska kopułą i łukiem tworzą podstawowy słownik większości dzieł architektonicznychwzniesionych w kręgu zachodniej klasycznej tradycji

co to jest porządek?

nazwa porządek odnosi się do stylu dekoracji oraz konstrukcji kolumn , kapiteli i belkowania - stosowanych przy wznoszeniu budowli

proporcje poszczególnych elementów określają moduły

stałe zasady rządzą też sposobem

kanelowania kolumny

dekorowania kapitela

strukturą i ornamentyka fryzu oraz gzymsu - części belkowania

głównymi elementami porządku sa 

kolumna - która na górze ma kapitel a na dole - zależnie od stylu miewa bazę

belkowanie - zwykle składajace sie z architrawu umieszczonego nad nim fryzu oraz gzymsu - wysuniętego poza lico muru kamiennego pasa powyżej fryzu

jak uzywano porządków architektonicznych?

niektóre świątynie jak Partenon - zbudowano według jednego porządku - w tym wypadku doryckiego 

jednak liczne budowle łączą porządki klasyczne jak np.

Propyleje na Akropolu - dorycki i joński

świątynia apollina w bassaj - grecja - na zewnatrz jest dorycka a wnętrze ma jońskie z pierwszym znanym przypadkiem kolumny korynckiej

rzymianie łączyli porzaki często

na zewnatrz koloseum umieszczono w kolejnych kondygnacjach kolumny w porzadku : doryckim , jońskim i korynckim - tak zwany porzadek spiętrzony

ostatecznie w architekturze czasów rzymskich , modyfikując typowe cechy oryginalnych wzorów , wykształcono nowe porządki

toskański 

rzymski dorycki

kompozytowy - który połączył elementy porzadku jońskiego i korynckiego

Add Description here

główne cechy :

kanelowanie kolumny

braka bazy

kapitele bez dekoracji

gładki architraw

geneza i wpływ :

wczesniejsze budowle graeckie

architektura egipska i perska

gdzie i kiedy?

grecja i rzym

od X wieku p.n.e.

pierwszy i najprostszy

pojawił sie miedzy 1000 a 600 rokiem p.n.e.

udoskonalony został w VI i na poczatku V wieku p.n.e.

oczywista jest jego zależnośc od wcześniejszych metod budowlanych

niektóre jego elementy stanowia reminescencję strukturalnych fragmentów konstrukcji drewnianej  - utrwalono je w kamieniu jako charakterystyczne cechy dekoracyjne

proste podpory

proste kanelowanie - żłobienie - kolumny doryckiej wyrastaja bezposrednio ze stylobaty - kolumna nie ma bazy

kanelury

wywodzą sie , byc może od kształtu umieszczonych w dołach wykopanych w ziemi wiązek trzciny lub patyków - które dawniej słuzyły jako podpory

echinus

pozbawiony dekoracji , okragły , kamienny 

o dzwonowatym lub poduszkowatym kształcie  

abakus

czworokątny , płaski równiez niczym nie ozdobiony

echinus + abakus = kapitel 

kapitel dźwiga gładki architraw

powyżej na oziomym fryzie znajduja sie na przemian tryglify i metopy

tryglif

prostokatna płyta z trzema żłobkami  - nazwa oznacza trzy nacięcia

sa byc może stylizowanym nawiązaniem do wystających na zewnątrz końcówek belek stropowych  - których poczatkowo uzywano do podtrzymywania dachu

metopy

prostokątne lub kwadratowe  , marmurowe lub terakotowe płyty - to płaskorzeźby przedstawiające narrację sceny z zycia greckich herosów albo wizerunki bogów 

niekiedy styl dorycki wydaje sie troche przyciężki z powodu grubości kolumn 

np w świątyni paestum - włoch

ale ta uwaga nie odnosi sie do Partenonu w Atenach , który jest doskonale zrównoważony w proporsjach , mimo swoich monumentalnych rozmiarów 

nieprzemijające dziedzictwo

porządek dorycki wystepuje głównie na terenach grecji kontynentalnej oraz w greckich - doryckich koloniach na terenie italii - wielkagrecja

współcześnie jego zastosowanie można zaobserwować w wielu budynkach uzyteczności publicznej takich jak stary urząd patentowy w waszyngtonie - usa

Add Description here

główne cechy :

wolutowe kapitele

kanelury zakończone ząbkami u dołu i u góry kolumny

węższe architrawy

płaskorzeźbione fryzy o ciągłej dekoracji

geneza i wpływ :

wczesniejsze budowle graeckie

budowle doryckie

gdzie i kiedy?

turcja i grecja

od V wieku p.n.e.

woluty i półokrągłe ząbki

podobnie jak inne porządki architektoniczne , porzadek joński mozna łatwo zidentyfikowac na podstawie wyglądu kapitela , którego brzegi zwiniete są w woluty - ślimacznice  - stanowiące obramienie szczytu kolumny 

kanelury kolumny

są na szczycie i u podstawy zakończone rzędem półokrągłych ząbków 

architraw

jest węższy niz w porządku doryckim

fryz

ciągła reliefowa dekoracja figuralna zastapiła - tryglify i metopy

jonia i grecja kontynentalna

porządek joński narodził sie w greckich miastach Jonii - na wybrzeżu Azji mniejszej - obecnie północna turcja oraz na sasiednich wysepkach

opracowany około 550 roku p.n.e.

udoskonalony na początku V wieku p.n.e. i przyswojony przez budownictwo kontynentalnej grecji w tym samym stuleciu

kilka nawspanialszych przykładów 

m.in.

Erechtejon (421-406 p.n.e.) znajduje sie w Atenach 

Add Description here

główne cechy :

bogato dekorowany echinus - w kształcie kosza

płaskorzeźbione liście akantu i spirale jako motywy dekoracyjne 

niewielkie woluty na narożach kapiteli

geneza i wpływ :

wcześniejsze greckie porządki architektoniczne

gdzie i kiedy?

grecja 

cesarstwo rzymskie

od około 350 roku p.n.e.

porządek koryncki jest ostatnim jaki powstał w greci 

jego rozkwit nastapił w epoce hellenistycznej - od IV do I wieku p.n.e. 

jego bogata płaskorzźbiona dekoracja stała sie charakterystycznym znakiem rozpoznawczym architektury rzymskiej

Nowy liść

najbardziej wyróżniającą cecha porządku korynckiego jest - echinus

bogato dekorowany , ząbkowanymi liśćmi akantu , palmetami , spiralami

z powodu małych wolut na narożach kapitel wygląda identycznie z każdej strony co sprawia że jest bardziej odpowiedni do umieszczania w narożnikach budowli niż kapitel joński

styl monumentalny

najstarsze umieszczane na zewnątrz budowli - korynckie kapitele o subtelnej dekoracji wieńczą półkolumny choregicznego pomnika Lizykratesa w Atenach - ukończonego w roku 334 p.n.e. 

początkowo styl ten był używany wyłącznie do ozdabiania kolumn we wnętrzach 

prawdopodobnie najstarszą świątynia w której wykorzystano kapitel koryncki na zewnątrz jest - świątynia zeusa olimpijskiego w Atenach - ukończona w II wieku p.n.e. 

aż do epoki klasycyzmu - najwiekszą budowlą wzniesioną w porządku korynckim pozostała świątynia Bachusa w Baalbek w Libanie

Add Description here

główne cechy :

prostokatny plan 

konstrukcja na podwyższeniu 

dach wsparty na kolumnach 

dekorowane tympanony

frontowy i tylny portyk

budulec : kamień , marmur

gdzie i kiedy?  :

na całym obszarze starozytnej grecji w całym okresie jej historii

klasyczna grecka architektura osiągnęła swą najdoskonalsza formę w świątyni - budowli z pozoru prostej i  symetrycznej , częściowo otwartej na działanie żywiołów i usytuowanej w taki sposób , aby harmonijnie łączyła sie z niebem i krajobrazem

struktura świątyni

klasyczą formą świątyni greckiej jest prostokatny , kamienny lub marmurowy budynek posadowiony na plincie - lub stylobacie

kolumny wznoszące sie dookoła na krawędzi stylobatu zwieńczone są kapitelami , które dźwigają belkowanie - w wielu światyniach rzymskich było inaczej - dachy wspierały sie na ścianach a kolumny były w nie wmurowane , tylko dla dekoracji 

niski dwuspadowy dach zwykle drewniany i kryty terakotową dachówką , opierała się na belkowaniu a trójkątny szczyt  - fronton obramiony gzymsem , wypełniony był gładkim lub dekorowanym płaskorzeźbą tympanonem

zazwyczaj pomiedzy portykiem frontowym - pranaos a portykiem tylnym - opistodomos , znajdował sie naos - zamknieta częśc świątyni , która stanowiła właściwe sanktuarium

pranaos  -  naos  -  opistdomos   

funkcja i dekoracja

w zamknietej przestrzeni sanktuarium wznosił sie posąg boga , któremu świątynia była dedykowana 

niekiedy dodawano przedsionek - który przeznaczony był do składania ofiar lub służył jako skarbiec

świątynie greckie dziś

są surowe , białe lub szare - ruiny pozbawione śladów zycia

ale w starożytnej grecji -światynie tętniły życiem i były bogato przyozdobione

pomalowane jaskrawa czerwienią i złotem - stwarzał efekt , który wspólcześnie mógłby sie wydać jarmarczny

Add Description here

Add Description here

główne cechy :

dekorowane kolumny i pilastry

płaskorzeźby w stylu korynckim

łuki - pełniące funkcja zarówno konstrukcyjna jak i dekoracyjną

kopuły

sklepienia kolebkowe

budulec : cement i kamień

geneza i wpływy :

architektura etruska i grecka

gdzie i kiedy :

europa 

bliski wschód

afryka północna

od około 100 r p.n.e. do 500 r n.e.

monumentalna skala i wyrafinowanie

najwieksze i najbardziej inponujace rzymskie budowle nie tyle odpowiadaja warunkom ich naturalnego otoczenia , ile sobie to otoczenie podporzadkowują

teatry greckie budowano na zboczach wzgórz - w niewielkim stopniu zakłucając zarys terenu i poprzestajac na naturalnym widoku - jako tle dla sceny

natomiast cyrki rzymskie - takie jak koloseum  - często wyrastały z płaskiego miejskiego krajobrazu

miały poteżne ściany oraz skomplikowany system tuneli , bram i ramp - wykorzystywany na potrzeby akcji na arenie

chociaż taka właśnie monumentalna skala i wyrafinowanie sa typowe dla rzymskiej architektury 

bardzij przyziemne konstrukcje były równie ważne

drogi , kanały ściekowe , mosty i bazyliki - budynki sądowe i administracyjne , które były niezbedne do

prowadzenia handlu

ekspansji militarnej

codziennego życia w miastach , sa tak samo kluczowe dla obrazu rzymskiej spuścizny , jak ogromne amfiteatry i świątynie , które zwykle z ta architekturą utożsamiamy.

kolumny korynckie 

rzymscy architekci okazywali szczególne upodobanie do najbardziej dekoracyjnego porządku - korynckiego i wyzodzącego sie zeń porządku kompozytowego

nad eleganckie woluty stylu jońskiego przedkładano zwykle roślinną obfitość kapitela korynckiego

a prosta surowość kapitela doryckiego została niemal całkowicie odrzucona

przyścienne półkolumny i pilastry

klasyczna rzymską dewiza stylistyczna było zamienić kolumny konstrukcyjne w elementy dekoracyjne

ciężar dachu dźwigały solidne ściany , natomiast półkolumny zostały wtopione w lico muru - aby uzyskac pozorne podobieństwo do greckich wzorów

czasem zamiast półkolumn stosowano pilastry - czyli płaskie filary przyścienne - interesującym przykładem takiej architektury jest wielka świątynia w Petrze - współczesna syria

półkolumny i pilastry stosowano powszechnie - wznosząc klasyczne budynki w epoce nowożytnej 

odwoływano się do rzymskiej estetyki wówczas , gdy solidniejsze , bardziej praktyczne ściany były niezbędne do zamknięcia wnętrza -większej przestrzeni.

wiele tego typu przykładów istnieje w architekturze wiktoriańskiej

Add Description here

nic nie jest równie charakterystyczne dla rzymskiej architektury jak łuk

ten powszechny element nośny wywodzi sie z mezopotamii , grecy go znali ale stosowali niezwykle rzadko 

natomiast rzymianie używali łuku powszechnie

symboliczny łuk starożytnego rzymu

rzymianie wznosili bardzo rozbudowane łuki triumfalne - bez żadnego praktycznego celu

jedynie aby upamiętnić militarne zwycięstwo oraz wyrazić wdzięczność dla bohaterów

pod ta ceremonialna bramą odbywały sie parady jeńców i zdobyczy wojennych

łuk septymiusza sewera

na forum romanum jest prawdopodobnie najlepszym przykładem takiej budowli

monumentalny architraw z płaskorzeźbiona tablicą dedykacyjną - dźwigają masywne półkolumny i szeroki łuk centralny - flankowany przez dwa boczne

podobne łuki byly inspiracja dla wielu nowożytnych imitacji takich jak :

łuk na placu waszyngtona w nowym jorku

londyńskiego marble arch - łuk marmurowy

łuku triumfalnego w paryżu

akwedukty

największe jednak wrażenie robią rzymskie łuki skonstruowane do celów praktycznych a nie ceremonialnych